Chí Khiêm Đường 至謙堂

Vừa đến Huế, sau khi cất hành lý ở khách sạn xong là hai mẹ con tôi lên chương trình chỉ vừa đủ thời gian đi viếng: Lăng Khải Định, Thiệu Trị, Tự Đức điểm cuối là Đại Nội. Dự định viết lưu lại theo trình tự của chuyến đi, nhưng đêm nay tôi muốn viết trước về Chí Khiêm Đường nằm trong khuôn viên Lăng Tự Đức.

Theo wikipedia, Lăng Tự Đức tức Khiêm Lăng cách Huế khoảng 7 cây số là một trong những công trình của kiến trúc cung đình triều Nguyễn, Lăng được xây dựng trong ba năm từ 1864 đến 1867, là một quần thể kiến trúc tuyệt đẹp gồm khoảng 50 công trình khép kín trong vòng la thành, diện tích lên tới 225 héc-ta. Tất cả lăng tẩm và các kiến trúc trong lăng đều có chữ "Khiêm".

Mua vé xong bước vào cổng Lăng.

Khi bước vào trong, nhìn hai bên cổng thành quách rong rêu bao quanh khu lăng thật tĩnh lặng và rộng lớn..

Cổng vào Lăng, nhìn từ phía bên trong..

Những lá Bàng trên cao đã ngả màu đỏ như những đốm lửa trên bầu trời xanh đầy nắng..

Và bên cạnh đó những mầm lá Bàng non đã nhú chồi thay thế lá Bàng chín đỏ rơi đầy trên sân rong rêu..

Từ ngoài cổng bước theo con đường lát gạch Bát Tràng, qua căn nhà bán hàng lưu niệm tôi gặp ngay bên gốc mít một tấm bia ghi "Chí Khiêm Đường".

CHÍ KHIÊM ĐƯỜNG 至謙堂

"MIẾU THỜ CÁC PHI TẦN CỦA VUA TỰ ĐỨC VÀ CÁC VUA TIỀN NHIỆM"

Khi đọc dòng chữ "Chí Khiêm Đường" lúc ấy tôi vẫn chưa hiểu rõ vì sao lại đặt tên nơi thờ tự các phi tần của vua là Chí Khiêm Đường, để cho rõ nghĩa hơn, theo tự điển Thiều Chửu, tôi đưa về đây nghĩa của ba chữ Hán tự này như sau:

至  Chí

[Pinyin: zhì]

1. Đến. Như tân chí như quy 賓至如歸  khách đến như về chợ.
2. Kịp. Như tự thiên tử dĩ chí ư thứ nhân 自天子以至於庶人  từ vua đến dân thường.
3. Rất, cùng cực. Như chí thánh 至聖  rất thánh, bực thánh nhất, chí tôn 至尊  rất tôn, bực tôn trọng nhất, v.v.
4. Đông chí 冬至  ngày đông chí, hạ chí 夏至  ngày hạ chí. Sở dĩ gọi là chí vì bấy giờ vòng mặt trời đã xoay đến nam cực bắc cực vậy.

謙  khiêm, khiệm

[Pinyin: qiān] [Giản thể: 谦]

1. Nhún nhường, tự nhún nhường không dám khoe gọi là khiêm. Như khiêm nhượng 謙讓  nhún nhường.

堂  đường

[Pinyin: táng]

1. Gian nhà chính giữa, cái nhà để làm lễ.
2. Rực rỡ. Như đường đường 堂堂, đường hoàng 堂黃, v.v.
3. Mình gọi mẹ người cũng gọi là đường. Như tôn đường 尊堂, lệnh đường 令堂, v.v.
4. Anh em cùng một tổ gọi là đồng đường huynh đệ 同堂兄弟  gọi tắt là đường huynh đệ 堂兄弟, anh em cùng một cụ gọi là tụng đường 從堂, cùng một kị gọi là tái tụng đường 再從堂, v.v.
5. Cung điện. Như miếu đường 廟堂, triều đường 朝堂, v.v.
6. Chỗ núi bằng phẳng cũng gọi là đường.

Sau đó đi quanh lăng, thấy mỗi nơi đều lấy chữ Khiêm để đặt cho tên gọi, như vậy ở đây ý muốn nói nơi thờ tự của các bậc phi tần Chí tôn khiêm cung của nhà vua đây.

Lần bước lên theo các bậc ven vách thành nhìn vào bên trong hoang vắng, có vài thợ đang xây sửa bên trong..

Ở ngay cửa vào Chí Khiêm Đường ghi :

"NƠI THỜ CÁC BÀ NỘI CUNG TRIỀU TỰ ĐỨC VÀ CÁC TRIỀU TRƯỚC"

"TEMPLE DEDICATED TO EMPEROR'S CONCUBINES BOTH IN TU DUC TIMES AND THOSE OF PREDESSESORS"

Từ cánh cửa gỗ này vào bên trong khuôn viên là hai gian nhà thờ ở hai bên và gian chính điện thờ ở giữa.

Gian giữa.

Nhìn quanh, thấy ba gian nhà trong khu thờ tự thấp, ánh nắng giữa trưa và tàng cây trước các gian nhà làm cho ta thoạt nhìn vào chưa thấy rõ lắm, sau đó rõ hơn thì thấy hai bên có từng bàn mà lúc đầu tôi tưởng là mộ chí, trên mỗi bàn thờ có bát nhang, chợt có chút ngại ngần rờn rợn khi bước vào bên trong. Sau cùng lấy hết can đảm tôi bước vào gian chính điện. Ở nơi này trên bức hoành ở giữa điện thờ mới có chữ Hán ghi:

CHÍ KHIÊM ĐƯỜNG 至謙堂

Những trang thờ này hình như rất rất là lâu lắm rồi không người duy tu bảo trì, gỗ các chân bàn cứ tự do mà làm bạn với mối mọt..

Trở ngược ra cánh cổng nhỏ.

Đêm nay soạn những hình ảnh ở Chí Khiêm Đường này, làm tôi chợt nhớ tới thi phẩm "Cung Oán Ngâm Khúc" của Ôn-như Hầu Nguyễn gia Thiều

"Trải vách quế gió vàng hiu-hắt,

Mảnh vũ-y lạnh ngắt như đồng;

Oán chi những khách tiêu-phòng,

Mà xui phận bạc nằm trong má đào !

Duyên đã may cớ sao lại rủi ?

Nghĩ nguồn-cơn dở-dói sao đang ?

Vì đâu nên nỗi dở-dang,

Nghĩ mình, mình lại thêm thương nỗi mình !

Trộm nhớ thủa gây hình tạo-hóa,

Vẻ phù-dung một đóa khoe tươi ;

Nhuỵ hoa chưa mỉm miệng cười,

Gấm nàng Ban đã nhạt mùi thu-dung."

....

Vua Tự Đức có tới 103 người vợ, vì vậy khu thờ tự các phi tần ở phía sau lăng Tự Đức thật là rộng lớn. Hôm ấy, nhìn quanh khuôn viên thờ tự của các phi tần không người chăm chút khói nhang, chân bàn, tường, trần nhà đã bị đổ nát, quanh cảnh thật là quanh hiu, đến khu lăng mộ kế bên tôi chỉ đứng bên cổng nhìn vào mà không dám bước vào nữa.

Đây là lần đầu tiên tôi đến Huế, tôi chỉ nghe và biết Huế qua sách vở.. tôi tự hỏi, trước năm 1975, thời Tổng Thống Ngô Đình Diêm và Nguyễn Văn Thiệu, những nơi thờ tự này được chăm chút như thế nào? Và sau ngày đất nước thống nhất, cố đô Huế này được nhà nước chăm chút ra sao?

Hôm nay cùng với tôi vào tham quan, đa số là khách nước ngoài, người ta nhận định như thế nào về việc bảo tồn những di tích lịch sử và văn hóa của đất nước ta? Ngay như bản thân tôi, người ít nói về thế sự, thế mà từ hôm đi Huế đến đêm nay tôi vẫn còn bâng khuâng!

Ngậm ngùi thân phận nữ nhi
Xưa thì hoa phấn giờ thì quạnh hiu
Phi Tần một thủa ngậm ngùi
Bây giờ hoang hóa đìu hiu bên đồi..

Dân xưa lao dịch bên đồi
Xây lăng xây tẩm.. cho người đời nay
Thu tiền mà chẳng biết đổi thay
Để cho mối mọt rút mòn chân nhang..

TTM.

PP. Ngày 08/03/2014

Ghi lại chuyến đi Huế ngày 02/03/2014. 
***